MỞ ĐẦU

Câu 1: Tại sao cá heo, cá voi sống trong nước nhưng phải thường xuyên nhô lên mặt nước để thở?

Trả lời:

Giải thích: vì chúng hô hấp bằng phổi nên phải thường xuyên nhô lên lấy oxy trong không khí thì mới có thể hô hấp bình thường.

I. VAI TRÒ CỦA HÔ HẤP 

Câu 1: Phân tích mối liên quan của các giai đoạn trong quá trình hô hấp.

Trả lời:

• Quá trình hô hấp ở người và thú gồm 5 giai đoạn liên quan mật thiết với nhau: thông khí (hít vào thở ra), trao đổi khí ở phối, vận chuyển khí O2 và CO2, trao đổi khí ở mô và hô hấp tế bào.

• Hoạt động của quá trình này thúc đẩy quá trình kia diễn ra. Nếu một trong năm giai đoạn này bị ngừng lại thì cơ thể sẽ không thể tồn tại.

Câu 2: Tại sao cơ thể động vật bắt buộc phải lấy O2 từ môi trường và thải CO2 ra môi trường?

Trả lời:

Bởi vì quá trình hô hấp sử dụng  khí O2 để cung cấp cho các hoạt động sống của cơ thể, mà động vật trao đổi khí với môi trường nhờ quá trình hô hấp. Cơ thể động vật bắt buộc phải lấy O2 từ môi trường và thải CO2 ra môi trường vì O2 cung cấp cho sự hô hấp của tế bào, tạo năng lượng để duy trì hoạt động sống cho cơ thể. CO2 sinh ra sẽ được thải ra môi trường để đảm bảo cân bằng môi trường bên trong cơ thể.

II. CÁC HÌNH THỨC TRAO ĐỔI KHÍ

2. Trao đổi khí qua hệ thống ống khí

Câu 1: Quan sát Hình 9.2 trang 55, cho biết thuỷ tức và giun đất trao đổi khí với môi trường sống như thế nào.

Trả lời:

Ở thuỷ tức và giun đất: Khí O2 và CO2 khuếch tán qua toàn bộ bề mặt cơ thể.

Câu 2: Quan sát Hình 9.3 trang 55 và giải thích tại sao sự phân nhánh của ống khí có thể giúp côn trùng trao đổi khí rất hiệu quả, đảm bảo đủ O2 cho hoạt động bình thường cũng như các hoạt động tích cực, tiêu tốn nhiều năng lượng.

Trả lời:

Hệ thống ống khí bao gồm các ống khí lớn phân nhánh thành các ống khí nhỏ dần và ống khí nhỏ nhất là ống khí tận. Số lượng ống khí rất nhiều, tạo ra bề mặt trao đổi khí rất lớn với tế bào. Ống khí tận là nơi trao đổi khí O2 và CO2 với tế bào. Các ống khí thông với bên ngoài qua các lỗ thở.

3. Trao đổi khí qua mang

Câu 1: Nghiên cứu Hình 9.4 và 9.5 trang 56, cho biết tạo sao hệ hô hấp của cá xương trao đổi khí với nước rất hiệu quả?

Trả lời:

Trao đổi khí của mang cá xương đạt hiệu quả cao vì:

• Mang được cấu gồm nhiều cung mang, một cung mang lại gồm nhiều phiến mang → diện tích trao đổi khí rất lớn.

• Dòng máu trong mao mạch chảy song song và ngược chiều với dòng nước đi qua phiến mang, tối ưu hóa trao đổi khí giữa máu mao mạch với nước

• Các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích khoang miệng và khoang mang → dòng nước giàu O2 đi theo một chiều liên tục

4. Trao đổi khí qua phổi

Câu 1: Tại sao hệ hô hấp của người và của Chim trao đổi khí với không khí rất hiệu quả?

Trả lời:

Bởi vì ở người và Chim thực hiện trao đổi khí qua phổi.

• Ở người, phổi được tạo thành từ hàng triệu phế nang nên diện tích bề mặt trao đổi khí rất lớn. Phế nang có hệ thống mao mạch bao quanh dày đặc → tăng hiệu quả trao đổi khí O2 và CO2. Hoạt động của các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích lồng ngực và thể tích phổi → đảm bảo sự thông khí tại phổi, tạo điều kiện thuận lợi cho sự trao đổi khí.

• Ở Chim, phổi phối hợp với hệ thống túi khí giúp khi hít vào và khi thở ra đều có không khí giàu O2 đi qua phổi theo một chiều, liên tục và không có khí cặn. Máu chảy trong các mao mạch song song và ngược chiều với dòng không khí → tăng hiệu quả cho quá trình trao đổi khí. Hoạt động của cơ hô hấp làm thay đổi thể tích khoang thân và thể tích các túi khí → đảm bảo sự thông khí tại phổi.

IV. LỢI ÍCH CỦA LUYỆN TẬP THỂ DỤC, THỂ THAO ĐỐI VỚI HÔ HẤP

Câu 1: Tìm hiểu qua tài liệu, internet, hỏi bác sĩ, cán bộ y tế, ... về một số bệnh phổ biến ở đường dẫn khí và ở phổi, nguyên nhân gây bệnh, biện pháp phòng tránh các bệnh đó, sau đó kẻ và hoàn thành bảng trong vở theo mẫu dưới đây:

Trả lời:

Câu 2: Ô nhiễm không khí và khói thuốc lá là ảnh hưởng như thế nào đến hô hấp và sức khoẻ con người?

Trả lời:

• Ô nhiễm không khí là sự xuất hiện của các loại bụi, bụi mịn, bụi siêu mịn hoặc các khí như CO, SO2, NO2. Các hạt bụi tồn tại trong không khí là tác nhân gây ra các vấn đề bệnh đường hô hấp nghiêm trọng.

• Khi một người hít phải khói thuốc lá có thể mắc phải bệnh hen suyễn. Khói thuốc chứa nhiều hóa chất gây kích thích phổi, tình trạng viêm cũng sẽ nặng thêm và đưa đến cơn hen cấp.

Câu 3: Tham khảo Bảng 9.1 trang 59 và cho biết ý nghĩa của việc: Xử phạt người hút thuốc lá ở nơi công cộng (cơ quan, trường học, bệnh viên, ...) và cấm trẻ em dưới 16 tuổi hút thuốc lá.

Trả lời:

Ý nghĩa: Đây là một biện pháp giúp bảo vệ sức khoẻ của mọi người và là việc làm cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Tại sao khi nuôi ếch và giun đất, người nuôi phải giữ cho môi trường nuôi luôn ẩm ướt?

Trả lời:

Giải thích: Ếch và giun đất chủ yếu hô hấp qua da. Da ếch và giun đất cần ẩm để thực hiện khuyếch tán không khí dễ dàng, nếu môi trường không đủ ẩm, da ếch và giun đất bị khô, chúng không thực hiện được quá trình trao đổi khí và sẽ chết.

Câu 2: Tại sao nuôi tôm cá với mật độ cao người ta thường dùng máy sục khí vào nước nuôi?

Trả lời:

Giải thích: bể nuôi cá và tôm thường bị thiếu oxy làm cho chúng không đủ dưỡng khí để thực hiện quá trình hô hấp. Mục đích của việc này nhằm đảm bảo lượng oxy trong nước giúp cho các cá thể vật nuôi có nguồn oxy để sống khoẻ mạnh và sinh trưởng.

Câu 3: Vận dụng những hiểu biết về hô hấp, hãy đề xuất một số biện pháp giúp hệ hô hấp khoẻ mạnh, hoạt động hiệu quả.

Trả lời:

• Làm sạch đường thở 

• Tập thể dục đều đặn

• Uống đủ nước

• Hạn chế tiếp xúc với các tác nhân ô nhiễm trong không khí

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh.